Θεραπευτικές αναφορές στην αρχαιότητα
• Στον Ιπποκράτειο Κώδικα συναντώνται περισσότερες από εξήντα διαφορετικές φαρμακευτικές χρήσεις του ελαιόλαδου, με κυριότατη τη χρήση κατά των δερματικών παθήσεων. Άλλες εφαρμογές του ελαιόλαδου που αναφέρονται από τον Ιπποκράτη ήταν στη θεραπεία των χρόνιων πυρετών, των μικρών πληγών, των διηθημάτων, όπως οι καλόγεροι και τα αποστήματα, των ερεθισμένων ούλων, καθώς και στη διατήρηση της λευκότητας των δοντιών και στο γαστρεντερικό, όπου χρησιμοποιείται ακόμα κι ως αντίδοτο σε περιπτώσεις ελαφρών δηλητηριάσεων.
• Ο Πλούταρχος στα «Ηθικά» του αναφέρεται στη θεραπεία της μαστίτιδας με νερό και λάδι – «υδρέλαιο». Για την αρχαία θεραπευτική, το εκλεκτότερο εξ όλων των ελαιόλαδων ήταν αυτό που έδινε η αγριελιά, το οποίο ήταν και λίγο σπάνιο, καθώς και το ελαιόλαδο της πρώτης συμπίεσης (ομφάκινον), που λαμβάνεται με την «απαλή» σύνθλιψη της ελιάς και χωρίς την παρεμβολή ζεστού νερού. Κατά τον Πλίνιο, το λάδι αυτό λαμβάνεται πρώτον πιέζοντας την ελιά όταν είναι ακόμη άσπρη (άγουρη), και δεύτερον όταν η ελιά αρχίζει να αλλάζει χρώμα χωρίς να έχει, ωστόσο, ωριμάσει. Το πρώτον ομφακικόν είναι λευκό, το δεύτερο πράσινο. Το δεύτερο κάνει καλό στα ούλα και είναι εξαίρετο για να διατηρηθούν τα δόντια λευκά.
• Μαζί του φαίνεται να συμφωνεί και ο Αγάπιος Μοναχός ο Κρης μέσα από τα σημαντικά συγγράμματα του 15ου αιώνα. Ένα πλήθος συνταγών, μεθόδων και πρακτικών παρασκευασμάτων, όπου το λάδι της ελιάς μόνο του ή σε συνδυασμό με διάφορα ιαματικά βότανα, κατέχει ως υλικό πρωταγωνιστικό ρόλο, σώζονται σε ιατρικά κείμενα της αρχαιότητας, βυζαντινά και ιατροσόφια του μεσαίωνα, σε γλαφυρά αφηγηματικά κείμενα των περιηγητών, σε λαογραφικές καταγραφές, ακόμα και σε σημειωματάρια μοναχών και ασκητών του Αγίου Όρους.
Στις επιγραφές του φημισμένου Ασκληπιού της Λεβήνας στην Κρήτη, όπου λατρευόταν η Υγιεία Σώτειρα, αναφέρεται ότι «ο θεός έδωσε μια οδηγία να τοποθετηθεί πάνω στο στρείδι το όστρακο, αφού καεί και τριφτεί για να γίνει λείο με λάδι αρωματισμένο με ρόδα και μολόχα με λάδι…». Στο ιερό του Ασκληπιού χρησιμοποιούσαν το έλαιον για να παρασκευάσουν ειδικές αλοιφές και πόσιμα ιάματα.
Ροφήματα, τέλος, από φύλλα και άνθη ελιάς χρησιμοποιήθηκαν ως κρύο κολλύριο για τα ερεθισμένα μάτια
αλλά και για το έλκος του στομάχου.
Η χρησιμοποίηση των ελαιόκλαδων σε πολλών ειδών αρχαίες τελετουργίες (όπως εξαγνισμοί, καθαρμοί), προσδιορίζει το συμβολισμό της ελιάς ως δέντρο του καλού. Η έμμεση σύνδεσή του με το φως (το καιόμενον έλαιον είναι η αρχέγονη πηγή του φωτός) αντιμετωπίστηκε από τον άνθρωπο με την ιδιαιτερότητα του δέντρου που συμμετέχει στη λατρεία.
Ανακουφιστικά ελαιόλουτρα και μασάζ κατά των μυϊκών πόνων, των νευραλγιών και των σωμάτων που μόλις έχουν εξέλθει από μια μακρά περίοδο ασθένειας, συνιστούνται από τους γιατρούς της αρχαιότητας, αλλά και πολλούς σύγχρονους πρακτικούς γιατρούς.
Ο Ηρόδικος ο Σηλυμβριανός εφεύρε ένα σύστημα, το οποίο και ανέπτυξε αναλυτικά σε ειδικό σύγγραμμα, όπου συνιστά περπάτημα, θερμά λουτρά, άσκηση, κατάλληλη δίαιτα εναρμονισμένη με τις επαλείψεις με λάδι για την αποκατάσταση της υγείας. Αδύνατα και λεπτά νύχια δυναμώνουν αν βυθιστούν για 5-7 λεπτά σε χλιαρό ελαιόλαδο, ενώ η επάλειψη του προσώπου με μίγμα λεμονιού και ελαιόλαδο προλαμβάνει την εμφάνιση των ρυτίδων.
Οι «Αλείπτες», εξειδικευμένα άτομα και καλοί γνώστες της ανατομίας και της υγιεινής του σώματος, περνούσαν πολλές ώρες της ημέρας τους στο προσκέφαλο ασθενών, που προκειμένου να τους ανακουφίσουν από τους πόνους, τους πρόσφεραν χλιαρό ελαιόλαδο. Ενώ ο Δημόκριτος όταν ρωτήθηκε πώς μπορεί κάποιος να διατηρήσει το σώμα του υγιή, απάντησε λακωνικά και περιεκτικά : «Με λάδι και μέλι».
Το λάδι της ελιάς αποτέλεσε και το πιο συνηθισμένο φάρμακο, ακόμα και σε αρκετά σοβαρές περιπτώσεις δερματοπαθειών, όπως εκείνης της λέπρας, της ψώρας και της φυματίωσης τους δέρματος. Αλλά και σε περίπτωση ψωρίασης του δέρματος, μια αρρώστια που μάστιζε τους πληθυσμούς των νησιών τον 18ο αιώνα, καταγράφεται ένα απλό γιατροσόφι, όπου χλωρά φύλλα αγριελιάς καίγονται και το ζουμί τους που τρέχει, χρησιμοποιείται ως θαυματουργό φάρμακο.
Εσσαίοι θεραπευτές την εποχή του Ιησού το χρησιμοποιούσαν είτε πόσιμο, είτε αναμεμιγμένο με βότανα για τις στοχευμένες θεραπευτικές εργασίες τους.
Στην Οδύσσεια επίσης, αναφέρεται ότι οι γυναίκες άλειφαν με λάδι ακόμα και τους χιτώνες τους, πράγμα που επιβεβαιώνει και Πλούταρχος στο έργο του (Βίος του Αλεξάνδρου). Στην συνήθεια της επάλειψης των ρούχων με ελαιόλαδο, αναφέρεται και ο Ιπποκράτης στο έργο του «Περί Διαίτης Υγιεινής».
Ως επιμύθιο, να αναφερθεί η μυστικιστική χρήση του αγριελαίου από φημισμένα εσωτερικά τάγματα (απόκρυφοι χριστιανοί, ναϊτες, ροδόσταυροι, εσσαίοι, κλπ) ως η πλέον διαδεδομένη (μαζί με το νερό και το μέλι) βάση για την παρασκευή θεραπευτικών ελιξηρίων που μπορούσαν να δώσουν στο σώμα ζωή: νου, πνεύμα και συναίσθημα, σε περιβάλλον απόλυτης ισορροπίας...